Ο Νίκος Καζαντζάκης και… “Οι κληρονόμοι”

Έπειτα από επτά χρόνια δικαστικών αγώνων ο Άρειος Πάγος με αμετάκλητη απόφαση όρισε τον κληρονόμο των πνευματικών δικαιωμάτων του Νίκου Καζαντάκη.

Ο Νίκος Καζαντζάκης 54 χρόνια μετά το θάνατό του παραμένει ο πιο εμπορικός έλληνας συγγραφέας στο εξωτερικό ενώ στην Ελλάδα ετησίως πωλούνται  περίπου 25.000 αντίτυπα! Οι εγγονές της αδερφής του κορυφαίου λογοτέχνη, Αναστασίας Σακλαμπάνη, κατέφυγαν στην ελληνική δικαιοσύνη αμφισβητώντας τη διαθήκη της συζύγου του κρητικού λόγιου, Ελένης Καζαντζάκη, η οποία όριζε ως μοναδικό κληρονόμο τον θετό γιο της Πάτροκλο Σταύρου. Πώς και γιατί έφτασαν όμως οι δύο απόγονοι του Καζαντζάκη στις αίθουσες του Αρείου

Πάγου;   

 

«Δίκαιο θαρρώ τα ποσοστά από τον Όμηρο να δοθούν στα παιδιά του Κακριδή. Οι δικοί μου κληρονόμοι δεν το αξίζουν... Σε παρακαλώ λοιπόν, διατύπωσε νομικά τη δωρεά κι όρισε να ισχύει προ ή μετά τον θάνατό μου, μου είναι αδιάφορο»». Αυτά ήταν τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη σε επιστολή που έγραψε προς τη δικηγόρο του Αγνή Ρουσοπούλου, ένα χρόνο πριν από το θάνατό του. Ο κρητικός στοχαστής αναφέρεται στα πνευματικά δικαιώματα των έργων του “Ιλιάδα” και “Οδύσσεια” τις οποίες μετέφρασε ο ίδιος με τον Ιωαννή Κακριδή. Αντίστοιχα, τα πνευματικά δικαιώματα για το έργο του “Οδύσσεια” (33.333 στίχων) τα παραχώρησε στον μεταφραστή του έργου Κίμωνα Φράιερ. Όταν λοιπόν ο Καζαντζάκης έφυγε από τη ζωή τα πνευματικά δικαιώματα των έργων του περιήλθαν στη δικαιοδοσία της συζύγου του, Ελένης.

Ο Νίκος Καζαντζάκης γνώρισε την Ελένη το 1924. Τότε έβγαινε από τον πρώτο του γάμο με την ποιήτρια, πεζογράφο και θεατρική συγγραφέα Γαλάτεια Καζαντζάκη, κόρη του λόγιου εκδότη Στυλιανού Αλεξίου. Ο γάμος τους έληξε το 1926. Όταν ο Καζαντζάκης γνώρισε την Ελένη ήταν 41 ετών κι εκείνη 21. Παντρεύτηκαν πολλά χρόνια μετά, το 1944 και δύο χρόνια μετά μετακομίζουν στην Αντίμπ της Γαλλίας. Το 1957 ο μεγάλος στοχαστής αφήνει την τελευταία του πνοή στο Φράιμπουργκ της Γερμάνιας, έπειτα από πολυετή πάλη με τη λευχαιμία.

Η χήρα πλέον Καζαντζάκη μετακομίζει στη Γενεύη. Τον Πάτροκλο Σταύρου, τον μετέπειτα γιο της, τον γνωρίζει το 1964. Είναι τότε που οι Τούρκοι βομβαρδίζουν τους κυπρίους και εκείνη στέλνει μια επιστολή και μια επιταγή, για τον δοκιμαζόμενο λαό. Ο Σταύρου είναι ο Υφυπουργός “παρά του Προέδρου”, στην κυβέρνηση Μακαρίου. Μιλούν τηλεφωνικά. Τρία χρόνια αργότερα η Ελένη Καζαντζάκη επισκέπτεται την Κύπρο παρά το τελεσίγραφο των συνταγματαρχών της Χούντας να μην τη δεχθούν.

Από τότε τα ταξίδια της Ελένης Καζαντζάκη στο σπίτι του Πάτροκλου και της Μαίρης Σταύρου πύκνωσαν. Το 1981 η χήρα Καζαντζάκη υιοθετεί τον Σταύρου και το 1989, μετά από ένα ατύχημα αποφασίζει να φύγει από τη Γενεύη και εγκαθίσταται στο σπίτι του θετού πλέον γιου της στη Βούλα. Επτά χρόνια μετά, το 1995 του παραχωρεί με γονική παροχή τα πνευματικά δικαιώματα των έργων του Καζαντζάκη.

Στις 18 Φεβρουαρίου του 1997 η Ελένη Καζαντζάκη αφήνει την τελευταία της πνοή, σε ηλικία 101 ετών. Την ίδια ακριβώς ημερομηνία που “έφυγε” και ο σύζυγός της.

Ποιοι οι λόγοι όμως που ώθησαν τις εγγονές του μεγάλου διανοητή να καταθέσουν ασφαλιστικά μέτρα (τα οποία απορρίφθηκαν) και στη συνέχεια να ζητήσουν με αγωγή τα πνευματικά δικαιώματα του παππού τους;

Οι ενάγουσες υποστήριξαν στο δικαστήριο πως η Ελένη Καζαντζάκη δεν είχε πνευματική διαύγεια όταν προχώρησε στη γονική παροχή και έδινε τα πνευματικά δικαιώματα στον θετό γιο της! Ο Νίκος Καζαντζάκης, στη δική του διαθήκη όριζε ως κληρονόμο τη σύζυγό του. Η ίδια ως κληρονόμος που έχει ελευθερία διαχειρίσεως όριζει τον κληρονόμο της, σύμφωνα με τον αντίστοιχο νόμο.

Όπως κανείς εύκολα καταλαβαίνει η κληρονομιά που άφησε ο μεγάλος έλληνας λογοτέχνης είναι βαριά σε πολλά επίπεδα και όχι μόνο στον πνευματικό τομέα! Το Υπουργείο Πολιτισμού με απόφασή του, παραγκωνίζει τον Σταύρου και επιχειρεί να επανεκδώσει το σύνολο του έργου του. Για τις ανάγκες αυτές μάλιστα συνέστησε δωδεκαμελούς επιτροπής πανεπιστημιακών και άλλων ειδικών µε σκοπό «την επανέκδοση των έργων του Νίκου Καζαντζάκη, µε ερμηνευτικά σχόλια και σημειώσεις από έγκυρους μελετητές και µε τυπογραφική εµφάνιση που να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες αισθητικές απαιτήσεις»!

Ένας νέος κύκλος δικαστικών μαχών φαίνεται να ανοίγει… Και όλα αυτά για το έργο του «Καπετάν Ψωμή»… Έτσι φώναζαν τον Καζαντζάκη στη γενέτειρά του, το Ηράκλειο, γιατί κάθε Σάββατο μοίραζε τρόφιμα στους φτωχούς της πόλης. Πόσο σαρκαστικά να γελάει από κάπου άραγε;

Ο Πάτροκλος Σταύρου διετέλεσε υφυπουργός παρά του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου αλλά και των τριών επόμενων Προέδρων της Κυπριακής Δημοκρατίας. Έχει βραβευτεί από την Ακαδημία Αθηνών και τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών που τον αναγόρευσε επίτιμο διδάκτορά. Η Ελληνική πολιτεία τον τίμησε με την απονομή του Μεγαλόσταυρου του Τάγματος του Φοίνικος.